Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “Tự phê bình và phê bình là nguyên tắc, quy luật phát triển của Đảng nhằm góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng; ngăn chặn, đẩy lùi suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên. Đây là việc làm cấp bách, có ý nghĩa sống còn trong công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng”.

Thực tiễn cho thấy, trong quá trình lãnh đạo cách mạng, bất cứ đảng nào cũng có lúc phạm sai lầm. Vấn đề là, khi phạm sai lầm, mỗi đảng có thái độ ứng xử và cách thức xử lý khác nhau. Nghiêm túc tự nhận sai và thành thật sửa chữa khuyết điểm là cách tốt nhất để rút ra bài học kinh nghiệm quý giá từ chính những sai lầm của mình, tự hoàn thiện và trở lên mạnh mẽ. 

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm đến tự phê bình và phê bình. Người cho rằng mục đích tự phê bình và phê bình đều nhằm giúp nhau sửa chữa khuyết điểm, phát triển ưu điểm, cùng nhau tiến bộ. Theo Người: Một Đảng mà giấu giếm khuyết điểm của mình là một Đảng hỏng. Một Đảng có gan thừa nhận khuyết điểm của mình, vạch rõ những cái đó, vì đâu mà có khuyết điểm đó, xét rõ hoàn cảnh sinh ra khuyết điểm đó, rồi tìm kiếm mọi cách để sửa chữa khuyết điểm đó. Như thế là một Đảng tiến bộ, mạnh dạn và chân chính. Do đó, Người yêu cầu các tổ chức đảng, mỗi cán bộ, đảng viên phải nêu cao tính đảng, tiến hành kiểm tra nghiêm ngặt công tác thực hiện nghị quyết, tự phê bình và phê bình nghiêm túc, rõ ràng, thiết thực, ngay thẳng, chân thành để sửa chữa và cùng nhau tiến bộ.

Tự phê bình và phê bình vừa là nguyên tắc, vừa là vũ khí sắc bén trong công tác xây dựng Đảng nói chung và công tác kiểm tra của Đảng nói riêng

Thực hiện tư tưởng của Người, mỗi khi mắc sai lầm, Đảng ta đều nghiêm túc kiểm điểm và có biện pháp khắc phục. Nhờ đó, đã củng cố, tăng cường khối đoàn kết trong Đảng; nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh, đủ khả năng lãnh đạo đất nước vượt qua mọi khó khăn, thử thách, đưa sự nghiệp cách mạng của dân tộc ta từ thắng lợi này đến thắng lợi khác.

Năm 1939, trong phong trào Mặt trận Dân chủ Đông Dương, Đảng đã tiến hành sinh hoạt tự phê bình sâu rộng về tư tưởng và tổ chức. Khi đó, Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ đã viết tác phẩm “Tự chỉ trích", mạnh dạn công khai, thành thực chỉ rõ những lỗi của mình và tìm phương pháp sửa đổi, chống những xu hướng thỏa hiệp. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhanh chóng chỉ đạo chấn chỉnh những khuyết điểm của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ giữ cương vị cao trong bộ máy chính quyền non trẻ. Đặc biệt, tháng 10-1947, trong tác phẩm “Sửa đổi lối làm việc”, lần đầu tiên Người dùng cụm từ “việc chỉnh đốn Đảng”, xác định 12 chuẩn mực về tư cách của Đảng chân chính cách mạng.

Trong giai đoạn 1953-1956, khi phát hiện sai lầm trong chương trình cải cách ruộng đất, Trung ương Đảng đã nghiêm túc, thẳng thắn thừa nhận, đồng thời chỉ ra nguyên nhân, yêu cầu, biện pháp sửa sai và xử lý nghiêm đối với các trường hợp trực tiếp để xảy ra sai lầm. Bác Hồ là người nêu gương trong việc tự phê bình và phê bình. Bác cũng yêu cầu các đồng chí cán bộ, đảng viên có lỗi phải thành khẩn nhận lỗi trước Đảng, Nhà nước và Nhân dân để cố gắng sửa chữa, tiến bộ không ngừng. Bác Hồ và Bộ Chính trị đã kiểm điểm nghiêm khắc trong Hội nghị lần thứ 10 mở rộng của BCH Trung ương Đảng Lao động Việt Nam khóa II, sau đó gửi thư đến toàn thể đảng viên để nhận lỗi về những sai lầm trong cải cách ruộng đất.

Chưa bao giờ vấn đề đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên lại nóng bỏng như hiện nay. Kể từ khi thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 (khóa XI, XII) đến nay, Đảng ta đã phát hiện và thi hành kỷ luật hàng trăm cán bộ, đảng viên, trong số đó có nhiều người thuộc diện Trung ương quản lý. Điều đó cho thấy quyết tâm  chính trị của Đảng nhằm làm trong sạch bộ máy, củng cố niềm tin của nhân dân với Đảng, Nhà nước và chế độ xã hội chủ nghĩa.

Trong tác phẩm “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh” và tác phẩm “Kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh” của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng viết:  Nguồn gốc sâu xa cơ bản nhất của tham nhũng, tiêu cực là “sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống”; một bộ phận cán bộ, đảng viên nhận thức về tự phê bình và phê bình chưa sâu sắc, không tự giác nhận khuyết điểm, nhận trách nhiệm trong công việc; ở một số nơi nền nếp, chế độ tự phê bình và phê bình thực hiện chưa được nghiêm, còn hình thức. 

Trước yêu cầu mới trong xây dựng, chỉnh đốn Đảng, cần kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Trong đó, nghiêm khắc thực hiện nguyên tắc, hoạt động tự phê bình và phê bình, vừa mang tính cách mạng, khoa học, vừa mang tính nhân văn, thúc đẩy con người vươn tới sự hoàn thiện; ngăn ngừa, đẩy lùi những biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”; góp phần nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của tổ chức đảng và cán bộ, đảng viên; bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng, đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu chống phá Đảng, phủ nhận nguyên tắc tự phê bình và phê bình của các thế lực thù địch, phản động.

Thời gian tới, đất nước đứng trước nhiều thời cơ, thuận lợi, nhưng cũng phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức đan xen. Sự nghiệp cách mạng của Đảng và nhân dân ta bước vào giai đoạn đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, chủ động, tích cực hội nhập quốc tế sâu rộng. Trong bối cảnh đó, cần đẩy mạnh công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng và hệ thống chính trị nhằm nâng cao năng lực lãnh đạo, năng lực cầm quyền, sức chiến đấu của Đảng; nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của Nhà nước; đổi mới nội dung, phương thức và nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội. Kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, ngăn chặn, đẩy lùi, xử lý nghiêm cán bộ, đảng viên suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”. Cùng với tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, tự phê bình và phê bình, cần tập trung thực hiện đồng bộ một số giải pháp cụ thể như sau:

Một là, rà soát, bổ sung, xây dựng quy định, chế tài, bịt kín các kẽ hở để cán bộ, đảng viên không muốn, không thể và không dám sai phạm. Đồng thời, phát huy vai trò của các tổ chức đảng và cấp ủy đảng trong thực hiện chế độ tự phê bình và phê bình. Mỗi cán bộ, đảng viên là một tế bào của Đảng, đều sinh hoạt trong một tổ chức đảng nhất định. Cấp ủy đảng cần làm cho đảng viên nhận thức rõ hơn về tự phê bình và phê bình là nguyên tắc sinh hoạt đảng, là quy luật tồn tại và phát triển của tổ chức mình. Thực hiện tự phê bình và phê bình phải thực chất để tổ chức đảng, đảng viên tốt hơn, nội bộ đoàn kết, phát triển tốt hơn.

Hai là, trong quá trình thực hiện tự phê bình và phê bình, cấp ủy cần chuẩn bị nội dung sinh hoạt đảng đầy đủ theo quy định; phân công nhiệm vụ cụ thể cho từng thành viên; tạo bầu không khí thảo luận dân chủ trong sinh hoạt; đánh giá việc thực hiện nhiệm vụ của tổ chức mình, của các đảng viên phải trung thực, khách quan (nêu rõ ưu điểm, khuyết điểm), kết luận phải rõ ràng, minh bạch. Cấp ủy, nhất là người đứng đầu phải tự giác, gương mẫu trong tự phê bình và phê bình, nêu gương cho cán bộ, đảng viên học và làm theo. Duy trì nghiêm nền nếp sinh hoạt tự phê bình và phê bình. Trong sinh hoạt chi bộ hằng tháng, cấp ủy phân công cấp ủy viên, đảng viên tự phê bình. Đây là cách tốt nhất để đảng viên tự soi rọi ưu điểm, từ đó phát huy điểm tốt, tự sửa chữa, khắc phục kịp thời những khuyết điểm do mình đã nhận ra hay được đảng viên khác góp ý.

Ba là, thường xuyên đổi mới nội dung, hình thức tự phê bình và phê bình, bám sát nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Đảng và căn cứ tình hình thực tế, những vấn đề nổi cộm, bức xúc, những hạn chế, yếu kém ở các địa phương, đơn vị. Tập trung đấu tranh, ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, trước hết là cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp để làm trong sạch nội bộ, nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng, củng cố niềm tin của đảng viên và Nhân dân đối với Đảng.

Bốn là, tăng cường giám sát, kiểm tra, phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan, đơn vị để phát hiện, xử lý những trường hợp vi phạm không thành khẩn tự phê bình bất kể người đó là ai, giữ chức vụ gì. Đồng thời, phát huy tính tích cực, chủ động tự phê bình và phê bình của cán bộ, đảng viên. Đây là giải pháp có ý nghĩa quyết định đến việc rèn luyện, nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, trình độ, năng lực, phương pháp, tác phong công tác; khắc phục sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong cán bộ, đảng viên. Bởi vậy, mỗi cán bộ, đảng viên cần quán triệt và thực hiện nghiêm tự phê bình và phê bình theo tinh thần Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng gắn với đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, nhất là học tập tấm gương mẫu mực về tự phê bình và phê bình của Người../.